Phân mảnh ADN tinh trùng trong hỗ trợ sinh sản

Tác giả: Bác sĩ lâm sàng Lê Duy Thảo – Trung tâm HTSS IVF Hồng Ngọc

Phân mảnh ADN tinh trùng là hiện tượng tổn thương bộ máy di truyền mà cụ thể là sự đứt gãy ADN tinh trùng. Vài thập kỷ gần đây, các nhà khoa học đang dần chú ý đến việc đánh giá phân mảnh ADN tinh trùng và mối tương quan của nó tới hỗ trợ sinh sản.

Bài viết dưới đây sẽ trình bày những nét cơ bản nhất về phân mảnh ADN tinh trùng cũng như mối tương quan với các phương pháp hỗ trợ sinh sản.

Phân mảnh ADN là gì?

Tinh trùng với nhiệm vụ mang vật chất di truyền của người nam thụ tinh với trứng thì ưu tiên nhất đó chính là sự toàn vẹn của vật chất di truyền mà nó mang. Tuy nhiên khác với trứng là tế bào to nhất cơ thể và hoàn toàn di chuyển thụ động, tinh trùng là tế bào nhỏ nhất cơ thể và có nhiệm vụ di chuyển chủ động đến trứng.

Chính quá trình này đã dẫn đến nhiều biến đổi ở tế bào tinh trùng nhằm thực hiện chức năng. Cụ thể là sự giảm tế bào chất dẫn tới tinh trùng nhạy cảm hơn với những tác động bên ngoài như các chất oxy hóa.

Ngoài ra, việc thay thế các histon bằng protamin cùng với việc đóng xoắn để là giảm kích thước nhân tinh trùng cũng gây ra tình trạng đứt gãy ADN. Với quá trình sinh lý bình thường thì những tinh trùng có độ phân mảnh ADN cao sẽ bị cơ thể loại bỏ theo chu trình chết tự nhiên.

Tuy nhiên, trên những bệnh nhân có phân mảnh ADN thì có 3 cơ chế là:

Sự bất thường trong quá trình sinh tinh
Sự trốn thoát của những tinh trùng bất thường và cuối cùng là sự tác động tiêu cực của các chất oxy hóa.
Sự có mặt của một hoặc nhiều cơ chế trên dẫn tới tổn thương bộ máy di truyền tinh trùng mà cụ thể ở đây là tình trạng đứt gãy ADN tinh trùng.

Các xét nghiệm phân mảnh ADN tinh trùng

Việc xét nghiệm độ phân mảnh ADN có nhiều phương pháp khác nhau. Tuy nhiên hiện tại có 4 phương pháp chính với những ưu nhược điểm mà chúng ta có thể tham khảo trong bảng dưới đây:

Phương pháp	Ưu điểm	Nhược điểm
TUNEL	– Độ nhạy và độ tin cậy cao – Ít phụ thuộc và tính chủ quan của kỹ thuật viên – Đánh giá bằng cả kính hiển vi huỳnh quang và phương pháp đo tế bào dòng chảy – Phân tích cả mẫu tươi và mẫu đông lạnh	– Phương pháp và ngưỡng vẫn chưa được thống nhất – Cần có thiết bị đắt tiền và nhân viên được đào tạo
COMET	– Độ nhạy cao – Tương quan với các thông số tinh dịch – Khả năng phân biệt giữa đứt gãy một hoặc hai mạch ADN	– Khả năng tái lập kém – Phụ thuộc nhiều vào kỹ thuật viên xét nghiệm – Phương pháp và ngưỡng vẫn chưa được nhất quán – Mất nhiều thời gian – Đánh giá trên số lượng ít tinh trùng – Cần có phần mềm hình ảnh thích hợp
SCD	– Bộ KIT thương mại có sẵn – Kết quả dễ lặp lại và nhất quán trong 45 phút – Không cần thiết bị đắt tiền – Dễ dàng thực hiện	– Phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm kỹ thuật viên xét nghiệm
SCSA	– Kiểm tra đồng thời một số lượng lớn tinh trùng – Độ lặp lại cao – Có thể phân tích mẫu đông lạnh hoặc mẫu tươi	– Bộ KIT thương mại không có sẵn – Cần có thiết bị đắt tiền và nhân viên được đào tạo

Một số phương pháp đánh giá phân mảnh ADN tinh trùng

Các phương pháp trên đều có ưu nhược điểm riêng, tuy nhiên điểm chung của những phương pháp này là vẫn chưa thống nhất được ngưỡng bình thường, do đó vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu trước khi được ứng dụng rộng rãi hơn.

Hiện trong thực hành lâm sàng thì với sự đơn giản của mình, SCD đang là phương pháp được phổ biến nhất cùng ngưỡng cut-off được quy ước tạm thời với phương pháp này là 30%.

Phân mảnh ADN tinh trùng với hỗ trợ sinh sản

Nhìn chung các nghiên cứu đều chỉ ra tác động tiêu cực của phân mảnh ADN tinh trùng đến sức khỏe sinh sản.

Một số nghiên cứu đã so sánh mức độ phân mảnh ADN tinh trùng giữa những nam giới bình thường và những nam giới vô sinh cho thấy sự gia tăng bất thường phân mảnh tinh trùng ở những trường hợp vô sinh nam.

Không chỉ ảnh hưởng đến khả năng có thai tự nhiên mà trên những cặp đôi thực hiện IUI hay IVF thì các nghiên cứu đều chỉ ra rằng tỷ lệ thành công của các phương pháp hỗ trợ sinh sản đều tỉ lệ nghịch với tỷ lệ phân mảnh ADN tinh trùng.

Phân mảnh ADN

>>> Tìm hiểu thêm về Phương pháp thụ tinh ống nghiệm IVF và Bơm tinh trùng vào tử cung IUI

Phân mảnh ADN tinh trùng không chỉ ảnh hưởng đến tỷ lệ thụ tinh, chất lượng phôi, tỷ lệ làm tổ mà thậm chí còn có mối tương quan với tỷ lệ sẩy thai.

Vậy khi nào chúng ta nên xét nghiệm phân mảnh ADN tinh trùng:

– Cặp vợ chồng vô sinh/hiếm muộn không tìm ra nguyên nhân (ngay cả khi chỉ số tinh dịch đồ bình thường).

– Cặp vợ chồng có tiền sử sảy thai, thai lưu liên tiếp, thai dị tật.

– Cặp vợ chồng làm IVF bị thất bại nhiều lần.

– Xét nghiệm tinh dịch đồ có số lượng tinh trùng di động giảm, hoặc số tinh trùng hình dạng bình thường ít.

– Nam giới trên 40 tuổi.

– Nam giới có tiền sử nhiễm khuẩn tiết niệu, ung thư, cuộc sống căng thẳng/stress, sử dụng rượu bia, chất kích thích (ma túy,…).

Chú ý: Điều kiện để chỉ định xét nghiệm là bệnh nhân có mật độ tinh trùng ≥ 5 triệu/mL.

Phân mảnh ADN

Các phương pháp điều trị phân mảnh ADN tinh trùng

Một vấn đề đáng được quan tâm là điều trị khi có phân mảnh ADN cao thì chúng ta nên điều trị như thế nào?

Cách đơn giản nhất đó chính là thay đổi các thói quen sinh hoạt như:

– Tránh căng thẳng, stress, ngủ đủ giấc

– Tránh rượu bia các chất kích thích

– Tránh làm nóng vùng bìu

– Ăn những thực phẩm chứa các chất chống oxy hóa như các thực phẩm chứa vitamin C, vitamin E…

Ngoài ra tùy vào mức độ cũng như nguyên nhân gây phân mảnh ADN tinh trùng thì bác sĩ có thể chỉ định thêm các biện pháp điều trị khác như phẫu thuật thắt tĩnh mạch tinh giãn hay thực hiện những phương pháp hỗ trợ sinh sản có sàng lọc tinh trùng hay thậm chí lấy tinh trùng trực tiếp từ tinh hoàn.

Mặc dù còn nhiều vấn đề cần được giải quyết, tuy nhiên việc đánh giá phân mảnh ADN tinh trùng vẫn là một phương pháp hứa hẹn giúp hiện thực hóa giấc mơ của nhiều gia đình mong con.